Ήρθε η ώρα για τη μεταρρύθμιση της τρόικα που χειρίζεται τις διασώσεις της ευρωζώνης, γράφει ο Economist.
Στην ελληνική μυθολογία, ο Κέρβερος είναι ο τρικέφαλος σκύλος-φύλακας στις πύλες του Άδη. Στη σύγχρονη ελληνική πολιτική σκηνή, η τρόικα είναι το τέρας με τα τρία κεφάλια που παγιδεύει τη χώρα σε έναν οικονομικό υπόκοσμο. Στο υπουργείο Οικονομικών στην Αθήνα, ακόμη και οι καθαρίστριες φωνάζουν «δολοφόνους» τους επισκέπτες της τρόικας.
Στη Λισαβόνα, τα πανό διαμαρτυρίας δηλώνουν «Γαμήστε την τρόικα». Υπάρχει πλέον ένας δημοφιλής πορτογαλικός νεολογισμός, το «entroikado», που σημαίνει περίπου «μας έχουν καταστρέψει οικονομικά».
Ως θεματοφύλακας των πιστωτών, η τρόικα δεν επρόκειτο ποτέ να γίνει αγαπητή. Το τρίο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που επινοήθηκε κατά την πρώτη ελληνική διάσωση τον Μάιο του 2010. Έκτοτε, βρέθηκε στο επίκεντρο και άλλων διασώσεων, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και πιο πρόσφατα, της Κύπρου. Όλο και περισσότερο, ο ρόλος της είναι υπό αμφισβήτηση. Μήπως το τέρας τρώει τις ζωντανές σάρκες από τις χώρες που υποτίθεται ότι πρέπει να σώσει; Και ποιος ελέγχει το θηρίο ούτως ή άλλως;
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ξεκινήσει μια έρευνα σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας της τρόικας. Οι ευρωβουλευτές επισκέπτονται τις χώρες που έχουν δεχτεί βοήθεια και έχουν συγκεντρώσει την τρόικα για να την επιπλήξουν. Οι σοσιαλιστές κατηγορούν την τρόικα για ανικανότητα, ακόμη και για παραβίαση των κοινωνικών δικαιωμάτων στις Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θέλουν να καταργηθεί. Οι συντηρητικοί λένε ότι η τρόικα ήταν ένα απαραίτητο μέσο που έχει αποδείξει την αξία της, αλλά θα πρέπει να αντικατασταθεί με το χρόνο. Και οι δύο πλευρές συμφωνούν ότι στηρίζεται σε μια αμφίβολη νομική βάση και είναι ανησυχητικά ασύδοτη.
Η τρόικα επικρίνεται πιο πικρά στην Ελλάδα, και δίκαια. Η παραγωγή εκεί έχει μειωθεί κατά ένα τρίτο από την έναρξη της κρίσης του ευρώ και το 27 % του πληθυσμού είναι άνεργο. Αν και η Ελλάδα έχει, παραδόξως, πετύχει ένα πρωτογενές πλεόνασμα του προϋπολογισμού (δηλαδή, πριν από τις πληρωμές τόκων) είναι και πάλι σε αντίθεση με τους πιστωτές της, οι οποίοι συγκρατούν την επόμενη δόση των δανείων. Η χρονική στιγμή της διαφοράς είναι δύσκολη. Η Ελλάδα κατέχει την εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ και η αποδυναμωμένη κυβέρνηση κινδυνεύει να ταπεινωθεί στις ευρωπαϊκές εκλογές του Μαΐου από κόμματα που είναι κατά της τρόικας. Ο Αντώνης Σαμαράς, ο συντηρητικός πρωθυπουργός, ισχυρίζεται ότι το πρόβλημα προκαλείται από μια πάλη μεταξύ του ΔΝΤ και της επιτροπής. Η Ελλάδα, λέει , κινδυνεύει να ποδοπατηθεί από «δύο ελέφαντες».
Πράγματι, οι επικεφαλής της τρόικας συχνά διαφωνούν. Το ΔΝΤ αποδέχθηκε απρόθυμα την επιμονή της ΕΚΤ ότι οι ανώτεροι ομολογιούχοι των ιρλανδικών τραπεζών θα πρέπει να γλιτώσουν, αυξάνοντας την επιβάρυνση των Ιρλανδών φορολογούμενων. Το ταμείο υποστήριξε σταθερά, κατ’ ιδίαν αρχικά και στη συνέχεια δημόσια, ότι οι Ευρωπαίοι πίεζαν για λιτότητα πάρα πολύ σκληρά. Αν και εξέδωσε το πρώτο ελληνικό bail-out, έχει γίνει πιο σκληρό στην αναγνώριση της βιωσιμότητας του τεράστιου χρέους στην Ελλάδα. Στην αρχή αυτό βόλευε τη Γερμανία, που υποστήριζε τις απαιτήσεις οι ιδιώτες κάτοχοι ομολόγων να είχαν απώλειες για να μειωθεί το κόστος της δεύτερης διάσωσης (η ιδέα τρομοκράτησε την ΕΚΤ). Τώρα το ταμείο είναι απρόσφορο: η μείωση του χρέους στην Ελλάδα αξιόπιστα απαιτεί μια διαγραφή των επίσημων δανείων. Η Γερμανία θα προτιμούσε να επεκτείνει τη διάρκεια. Αλλά το «επεκτείνουμε και υποκρινόμαστε» αφήνει ένα μεγάλο πλεόνασμα του χρέους και πολιτική αβεβαιότητα που αποτρέπει τους επενδυτές.
Ο Σαμαράς πιστεύει κατ’ ιδίαν ότι το ΔΝΤ έχει μια απαισιόδοξη άποψη των δημόσιων οικονομικών, για να αναγκάσει τη Γερμανία σε παρέμβαση. Λέει στην τρόικα να μην το παρατραβά ώστε να μην ενισχύεται η ριζοσπαστική αριστερά πτέρυγα του ΣΥΡΙΖΑ, η οποία οδηγεί τις δημοσκοπήσεις. Η Γερμανία, και κατ ‘επέκταση η Επιτροπή, είναι συμπονετικοί, παρόλο που η Ελλάδα έχει ακόμη αρκετό δρόμο να διανύσει πριν από την εκτέλεση των μεγάλων πλεονασμάτων που χρειάζεται για να πληρώσει το χρέος. Για το ΔΝΤ, το πιο σοβαρό έλλειμμα είναι ο μακρύς κατάλογος των ανεκπλήρωτων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Εάν οι Ευρωπαίοι θέλουν πραγματικά να μην έρθει ο ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, η καλύτερη απάντηση θα είναι να διαγράψουν γρήγορα ένα μεγάλο κομμάτι του χρέους.
Οι τρεις επικεφαλής της τρόικας έχουν εργαστεί λιγότερο ή περισσότερο φιλικά, αλλά η μεταρρύθμιση έχει καθυστερήσει. Σε κάποιο βαθμό, η τρόικα έχει ήδη αρχίσει να φθίνει. Η Ιρλανδία και η Ισπανία (η οποία έλαβε μερική διάσωση για τις τράπεζές της) έχουν λήξει τα προγράμματα διάσωσής τους και επέστρεψαν στις αγορές. Η Πορτογαλία μπορεί να κάνει το ίδιο φέτος την άνοιξη, βοηθούμενη ίσως από μια προληπτική πιστωτική γραμμή. Αυτό αφήνει το αρχικό πρόβλημα, την Ελλάδα και σε μικρότερο βαθμό την Κύπρο.
Οι στάσιμες μέρες του ευρώ
Οι ευρωπαϊστές ελπίζουν ότι ένα πλήρως ανεπτυγμένο Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο, που χτίστηκε γύρω από τους ταμείο διάσωσης, τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, μια μέρα θα πάρει τη σκυτάλη από το ΔΝΤ και θα υπόκειται σε έλεγχο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αλλά αυτό θα απαιτούσε αλλαγή της συνθήκης για να μετατρέψει τον ΕΜΣ, που είναι τώρα ένα διακυβερνητικό σώμα, σε ένα θεσμικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Γερμανία (και άλλοι πιστωτές) θα πρέπει να συμφωνήσουν να παραδώσουν τον έλεγχο των χρημάτων τους. Και η συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη διαμόρφωση των μακροοικονομικών συνθηκών είναι μια συνταγή για παράλυση.
Μια εναλλακτική επιλογή θα ήταν να αφήσει το πρόβλημα εξ ολοκλήρου, ή κυρίως, στα χέρια του ΔΝΤ. Έχει μεγαλύτερη εμπειρία και ανεξαρτησία από την Επιτροπή. Όντως, μπορεί να μην είχε πάντα αρκετά χρήματα για να χρηματοδοτήσει τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές διασώσεις. Αλλά στην Ελλάδα θα μείωνε τον λογαριασμό με την περικοπή του χρέους ταχύτερα και πιο αποφασιστικά, ενώ στην Ιρλανδία θα είχαν διασωθεί οι ανώτεροι τραπεζικοί πιστωτές. Έτσι, οι απώλειες θα είχαν επιβληθεί σε όσους άξιζε να τις φέρουν: στις τράπεζες που δάνεισαν φθηνό χρήμα σε απερίσκεπτους δανειολήπτες.
Ίσως να είναι πάντα αναγκαία η συνεργασία μεταξύ των Ευρωπαίων και του ΔΝΤ για να ασχοληθούν με τα μοναδικά προβλήματα των χωρών που έχουν εγκλωβιστεί σε μια ζώνη ενιαίου νομίσματος, με ένα ενιαίο επιτόκιο. Αλλά η παρουσία του τρίτου κεφαλιού, της ΕΚΤ, είναι σαφώς μια ανωμαλία. Η εντολή της κεντρικής τράπεζας δεν εκτείνεται σε διαπραγματεύσεις για τις περικοπές του προϋπολογισμού και τις μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας και δεν απειλεί να κόψει τη ρευστότητα αν μια χώρα δεν συμμορφώνεται με τις επιθυμίες της. Τώρα που η ΕΚΤ γίνεται ο κύριος τραπεζικός επόπτης της ευρωζώνης, η σύγκρουση συμφερόντων είναι κραυγαλέα. Το κεφάλι της θα πρέπει σίγουρα να είναι το πρώτο που θα κοπεί.
Στην ελληνική μυθολογία, ο Κέρβερος είναι ο τρικέφαλος σκύλος-φύλακας στις πύλες του Άδη. Στη σύγχρονη ελληνική πολιτική σκηνή, η τρόικα είναι το τέρας με τα τρία κεφάλια που παγιδεύει τη χώρα σε έναν οικονομικό υπόκοσμο. Στο υπουργείο Οικονομικών στην Αθήνα, ακόμη και οι καθαρίστριες φωνάζουν «δολοφόνους» τους επισκέπτες της τρόικας.
Στη Λισαβόνα, τα πανό διαμαρτυρίας δηλώνουν «Γαμήστε την τρόικα». Υπάρχει πλέον ένας δημοφιλής πορτογαλικός νεολογισμός, το «entroikado», που σημαίνει περίπου «μας έχουν καταστρέψει οικονομικά».
Ως θεματοφύλακας των πιστωτών, η τρόικα δεν επρόκειτο ποτέ να γίνει αγαπητή. Το τρίο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που επινοήθηκε κατά την πρώτη ελληνική διάσωση τον Μάιο του 2010. Έκτοτε, βρέθηκε στο επίκεντρο και άλλων διασώσεων, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και πιο πρόσφατα, της Κύπρου. Όλο και περισσότερο, ο ρόλος της είναι υπό αμφισβήτηση. Μήπως το τέρας τρώει τις ζωντανές σάρκες από τις χώρες που υποτίθεται ότι πρέπει να σώσει; Και ποιος ελέγχει το θηρίο ούτως ή άλλως;
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ξεκινήσει μια έρευνα σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας της τρόικας. Οι ευρωβουλευτές επισκέπτονται τις χώρες που έχουν δεχτεί βοήθεια και έχουν συγκεντρώσει την τρόικα για να την επιπλήξουν. Οι σοσιαλιστές κατηγορούν την τρόικα για ανικανότητα, ακόμη και για παραβίαση των κοινωνικών δικαιωμάτων στις Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θέλουν να καταργηθεί. Οι συντηρητικοί λένε ότι η τρόικα ήταν ένα απαραίτητο μέσο που έχει αποδείξει την αξία της, αλλά θα πρέπει να αντικατασταθεί με το χρόνο. Και οι δύο πλευρές συμφωνούν ότι στηρίζεται σε μια αμφίβολη νομική βάση και είναι ανησυχητικά ασύδοτη.
Η τρόικα επικρίνεται πιο πικρά στην Ελλάδα, και δίκαια. Η παραγωγή εκεί έχει μειωθεί κατά ένα τρίτο από την έναρξη της κρίσης του ευρώ και το 27 % του πληθυσμού είναι άνεργο. Αν και η Ελλάδα έχει, παραδόξως, πετύχει ένα πρωτογενές πλεόνασμα του προϋπολογισμού (δηλαδή, πριν από τις πληρωμές τόκων) είναι και πάλι σε αντίθεση με τους πιστωτές της, οι οποίοι συγκρατούν την επόμενη δόση των δανείων. Η χρονική στιγμή της διαφοράς είναι δύσκολη. Η Ελλάδα κατέχει την εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ και η αποδυναμωμένη κυβέρνηση κινδυνεύει να ταπεινωθεί στις ευρωπαϊκές εκλογές του Μαΐου από κόμματα που είναι κατά της τρόικας. Ο Αντώνης Σαμαράς, ο συντηρητικός πρωθυπουργός, ισχυρίζεται ότι το πρόβλημα προκαλείται από μια πάλη μεταξύ του ΔΝΤ και της επιτροπής. Η Ελλάδα, λέει , κινδυνεύει να ποδοπατηθεί από «δύο ελέφαντες».
Πράγματι, οι επικεφαλής της τρόικας συχνά διαφωνούν. Το ΔΝΤ αποδέχθηκε απρόθυμα την επιμονή της ΕΚΤ ότι οι ανώτεροι ομολογιούχοι των ιρλανδικών τραπεζών θα πρέπει να γλιτώσουν, αυξάνοντας την επιβάρυνση των Ιρλανδών φορολογούμενων. Το ταμείο υποστήριξε σταθερά, κατ’ ιδίαν αρχικά και στη συνέχεια δημόσια, ότι οι Ευρωπαίοι πίεζαν για λιτότητα πάρα πολύ σκληρά. Αν και εξέδωσε το πρώτο ελληνικό bail-out, έχει γίνει πιο σκληρό στην αναγνώριση της βιωσιμότητας του τεράστιου χρέους στην Ελλάδα. Στην αρχή αυτό βόλευε τη Γερμανία, που υποστήριζε τις απαιτήσεις οι ιδιώτες κάτοχοι ομολόγων να είχαν απώλειες για να μειωθεί το κόστος της δεύτερης διάσωσης (η ιδέα τρομοκράτησε την ΕΚΤ). Τώρα το ταμείο είναι απρόσφορο: η μείωση του χρέους στην Ελλάδα αξιόπιστα απαιτεί μια διαγραφή των επίσημων δανείων. Η Γερμανία θα προτιμούσε να επεκτείνει τη διάρκεια. Αλλά το «επεκτείνουμε και υποκρινόμαστε» αφήνει ένα μεγάλο πλεόνασμα του χρέους και πολιτική αβεβαιότητα που αποτρέπει τους επενδυτές.
Ο Σαμαράς πιστεύει κατ’ ιδίαν ότι το ΔΝΤ έχει μια απαισιόδοξη άποψη των δημόσιων οικονομικών, για να αναγκάσει τη Γερμανία σε παρέμβαση. Λέει στην τρόικα να μην το παρατραβά ώστε να μην ενισχύεται η ριζοσπαστική αριστερά πτέρυγα του ΣΥΡΙΖΑ, η οποία οδηγεί τις δημοσκοπήσεις. Η Γερμανία, και κατ ‘επέκταση η Επιτροπή, είναι συμπονετικοί, παρόλο που η Ελλάδα έχει ακόμη αρκετό δρόμο να διανύσει πριν από την εκτέλεση των μεγάλων πλεονασμάτων που χρειάζεται για να πληρώσει το χρέος. Για το ΔΝΤ, το πιο σοβαρό έλλειμμα είναι ο μακρύς κατάλογος των ανεκπλήρωτων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Εάν οι Ευρωπαίοι θέλουν πραγματικά να μην έρθει ο ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, η καλύτερη απάντηση θα είναι να διαγράψουν γρήγορα ένα μεγάλο κομμάτι του χρέους.
Οι τρεις επικεφαλής της τρόικας έχουν εργαστεί λιγότερο ή περισσότερο φιλικά, αλλά η μεταρρύθμιση έχει καθυστερήσει. Σε κάποιο βαθμό, η τρόικα έχει ήδη αρχίσει να φθίνει. Η Ιρλανδία και η Ισπανία (η οποία έλαβε μερική διάσωση για τις τράπεζές της) έχουν λήξει τα προγράμματα διάσωσής τους και επέστρεψαν στις αγορές. Η Πορτογαλία μπορεί να κάνει το ίδιο φέτος την άνοιξη, βοηθούμενη ίσως από μια προληπτική πιστωτική γραμμή. Αυτό αφήνει το αρχικό πρόβλημα, την Ελλάδα και σε μικρότερο βαθμό την Κύπρο.
Οι στάσιμες μέρες του ευρώ
Οι ευρωπαϊστές ελπίζουν ότι ένα πλήρως ανεπτυγμένο Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο, που χτίστηκε γύρω από τους ταμείο διάσωσης, τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, μια μέρα θα πάρει τη σκυτάλη από το ΔΝΤ και θα υπόκειται σε έλεγχο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αλλά αυτό θα απαιτούσε αλλαγή της συνθήκης για να μετατρέψει τον ΕΜΣ, που είναι τώρα ένα διακυβερνητικό σώμα, σε ένα θεσμικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Γερμανία (και άλλοι πιστωτές) θα πρέπει να συμφωνήσουν να παραδώσουν τον έλεγχο των χρημάτων τους. Και η συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη διαμόρφωση των μακροοικονομικών συνθηκών είναι μια συνταγή για παράλυση.
Μια εναλλακτική επιλογή θα ήταν να αφήσει το πρόβλημα εξ ολοκλήρου, ή κυρίως, στα χέρια του ΔΝΤ. Έχει μεγαλύτερη εμπειρία και ανεξαρτησία από την Επιτροπή. Όντως, μπορεί να μην είχε πάντα αρκετά χρήματα για να χρηματοδοτήσει τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές διασώσεις. Αλλά στην Ελλάδα θα μείωνε τον λογαριασμό με την περικοπή του χρέους ταχύτερα και πιο αποφασιστικά, ενώ στην Ιρλανδία θα είχαν διασωθεί οι ανώτεροι τραπεζικοί πιστωτές. Έτσι, οι απώλειες θα είχαν επιβληθεί σε όσους άξιζε να τις φέρουν: στις τράπεζες που δάνεισαν φθηνό χρήμα σε απερίσκεπτους δανειολήπτες.
Ίσως να είναι πάντα αναγκαία η συνεργασία μεταξύ των Ευρωπαίων και του ΔΝΤ για να ασχοληθούν με τα μοναδικά προβλήματα των χωρών που έχουν εγκλωβιστεί σε μια ζώνη ενιαίου νομίσματος, με ένα ενιαίο επιτόκιο. Αλλά η παρουσία του τρίτου κεφαλιού, της ΕΚΤ, είναι σαφώς μια ανωμαλία. Η εντολή της κεντρικής τράπεζας δεν εκτείνεται σε διαπραγματεύσεις για τις περικοπές του προϋπολογισμού και τις μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας και δεν απειλεί να κόψει τη ρευστότητα αν μια χώρα δεν συμμορφώνεται με τις επιθυμίες της. Τώρα που η ΕΚΤ γίνεται ο κύριος τραπεζικός επόπτης της ευρωζώνης, η σύγκρουση συμφερόντων είναι κραυγαλέα. Το κεφάλι της θα πρέπει σίγουρα να είναι το πρώτο που θα κοπεί.
